Propozycja zmiany ustawy Prawo prasowe w zakresie objęcia zwiększoną ochroną prawną dziennikarzy i pracowników mediów podczas wykonywania przez nich obowiązków dziennikarskich i służbowych.
Projekt przygotowany dla Press Club Polska przez adw. Andrzeja Michałowskiego i adw. Jacka Stefańskiego.
PROPOZYCJA ZMIAN
Projektowane przepisy: art. 10
1a. Dziennikarz podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego na zasadach określonych w art. 222 i 223 Kodeksu karnego.
1b. Na zasadach określonych w ust. 1a korzystają z ochrony prawnej osoby przybrane przez dziennikarza do pomocy.
UZASADNIENIE
Coraz częściej występujące przypadki przestępczych ataków na dziennikarzy i osoby przez nich przybrane do pomocy nie tylko zwiększają wśród nich poczucie zagrożenia, ale mogą także zagrażać prawu obywateli do swobodnego dostępu do informacji. Nagminne powtarzanie się tego rodzaju zdarzeń świadczy o niezapewnieniu tym osobom skutecznej ochrony przez dotychczasowe przepisy prawne, w tym Kodeks karny.
W celu wzmocnienia ochrony prawnej dziennikarzy i osób przez nich przybranych do pomocy, którzy z racji charakteru pełnionych obowiązków są narażeni na niebezpieczeństwo osobiste, a których skuteczne działanie jest istotne dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa informacyjnego, uzasadnione jest dokonanie w ustawie Prawo prasowe zmian objętych ramami niniejszego projektu. Projektowane przepisy art. 10 ust. 1a i 1b zostały umiejscowione w Rozdziale II ustawy Prawo prasowe, obejmującym przepisy określające prawa i obowiązki dziennikarzy.
Skoro dziennikarze i osoby przez nich przybrane do pomocy działają w interesie społeczeństwa, urzeczywistniając konstytucyjne zasady wolności prasy i prawa do informacji, atak na nich powinien być traktowany w sensie prawnym tak samo, jak atak na funkcjonariuszy publicznych. Wyrazem takiego traktowania będzie zastosowanie do czynów, którymi pokrzywdzone są te osoby, przepisów przewidujących wzmocnioną ochronę prawną funkcjonariuszy publicznych w zakresie ochrony życia, zdrowia i nietykalności cielesnej. Przepisy te są zgrupowane w rozdziale XXIX Kodeksu karnego, obejmującym przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego.
Celowe jest przedstawienie niektórych najistotniejszych skutków faktycznych i prawnych, które spowoduje wprowadzenie projektowanych przepisów art. 10 ust. 1a i 1b do ustawy Prawo prasowe.
Jeżeli sprawca naruszy nietykalność cielesną dziennikarza lub osób przez niego przybranych do pomocy, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych będzie odpowiadał na podstawie art. 222 §1 k.k., który przewiduje za to przestępstwo karę grzywny, karę ograniczenia wolności albo karę pozbawienia wolności do lat 3. Odpowiedzialność ta będzie więc surowsza niż wynika z obowiązującego porządku prawnego, w ramach którego zachowanie takie byłoby traktowane jako tzw. zwykłe naruszenie nietykalności cielesnej, zagrożone na podstawie art. 217 §1 k.k. grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Niezwykle istotnym, pożądanym skutkiem projektowanego rozwiązania jest spowodowanie, że czyn ten będzie przestępstwem ściganym w trybie publicznoskargowym, nie zaś z oskarżenia prywatnego. Tak więc prokurator, powziąwszy wiedzę o naruszeniu nietykalności cielesnej dziennikarza lub osoby przybranej przez niego do pomocy, będzie miał obowiązek wszczęcia i przeprowadzenia postępowania o ten czyn.
Jeżeli zachowanie sprawcy bezprawnego ataku na dziennikarza lub osobę przez niego przybraną do pomocy, będzie odpowiadało czynnej napaści, objętej znamionami przestępstwa z art. 223 k.k., czyn ten zagrożony karą pozbawienia wolności od roku do lat 10. Z kolei, umyślne spowodowanie przez sprawcę bezprawnego ataku ciężkiego uszczerbku na zdrowiu dziennikarza lub osoby przybranej przez niego do pomocy, będzie skutkowało odpowiedzialnością za przestępstwo z art. 223 § 2 k.k., zagrożone karą pozbawienia wolności od 2 do 12 lat. Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym odpowiedzialność napastnika za wyżej opisane zachowanie mogłaby zostać zaktualizowana wyłącznie na podstawie przepisu art. 156 §1 k.k. za umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, przewidującego karę pozbawienia wolności w wymiarze od roku do lat 10.
Projektowane przepisy art. 10 ust. 1a i 1b ustawy Prawo prasowe będą gwarantować dziennikarzom i osobom przybranym przez nich do pomocy, ochronę prawną na zasadach przewidzianych dla funkcjonariuszy publicznych tylko w tych przypadkach, gdy zachowanie sprawcy godziło w jedno z dóbr chronionych w art. 222 i 223 k.k. lub oba dobra łącznie, podczas i w związku z pełnieniem przez nich obowiązków. Nie znajduje on zastosowania w sytuacjach, gdy czyn sprawcy skierowany przeciwko dziennikarzowi lub osobie przybranej przez niego do pomocy nie został popełniony podczas i w związku z pełnieniem przez nich obowiązków lub godzi wyłącznie w cześć lub godność tych osób. Przykładowo: czyn taki miał wyłącznie charakter agresji słownej, natomiast sprawca nie przekroczył swoim zachowaniem integralności cielesnej dziennikarza lub osoby przybranej przez niego do pomocy, a tym samym nie spowodował również żadnych skutków godzących w ich zdrowie. W tym przypadku nie będzie konieczności wszczynania postępowania karnego wobec sprawcy czynu. Wyłączenie takiej konieczności może leżeć także w interesie dziennikarza lub osoby mu przybranej do pomocy, która przy tak ograniczonym naruszeniu jej dóbr może nie wykazywać zainteresowania wszczynaniem postępowania karnego, pociągającym za sobą również konieczność jej udziału w tym postępowaniu. Oczywiście takie zachowanie sprawcy nie pozostanie prawnie obojętne, ale będzie podlegać ściganiu albo z oskarżenia prywatnego, albo w trybie publicznoskargowym, jeżeli prokurator uzna za celowe objęcie tego czynu ściganiem na podstawie art. 60 § 1 k.p.k., z uwagi na przemawiający za taką decyzją ważny interes społeczny.
Projekt przewiduje objęcie wzmocnioną ochroną prawną także osób przybranych do pomocy dziennikarzom przy wykonywaniu obowiązków zawodowych, tożsamą z ochroną przysługującą dziennikarzom podczas i w związku z pełnieniem obowiązków zawodowych. Osobą przybraną do pomocy dziennikarzowi będzie każdy, kogo dziennikarz sam sobie wybierze do pomocy w spełnianiu konkretnych obowiązków zawodowych lub czyją pomoc zaofiarowaną przyjmie, albo osobą, którą przydzielą mu przełożeni. Osobą przybraną będzie więc ta osoba, która wykonuje czynności pomocnicze w stosunku do czynności dziennikarza.
W sposób uzasadniony można oczekiwać, że rozwiązania objęte projektowanymi przepisami art. 10 ust. 1a i 1b ustawy Prawo prasowe będą korzystnie oddziaływać w płaszczyźnie generalnoprewencyjnej, zniechęcając potencjalnych sprawców przestępstw, w szczególności popełnianych w miejscach publicznych (np. akty wandalizmu, pobicia), do ich popełnienia, wobec świadomości, że dziennikarze lub osoby przybrane przez nich do pomocy będą się znajdować w takich sytuacjach pod szczególną ochroną prawną. Wskazać również należy, że analogiczne przepisy, jak projektowana regulacja obowiązują z powodzeniem w odniesieniu do 30 innych zawodów, co pozwala uznać tę regulację za harmonijnie wpisującą się w system prawny Rzeczypospolitej Polskiej.
WYKAZ ZAWODÓW, KTÓRE PODLEGAJĄ OCHRONIE PRAWNEJ JAK FUNKCJONARIUSZE PUBLICZNI
1) Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze.
Art. 7.1. Adwokat podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator.
2) Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych.
Art. 12.1. Radca prawny podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawodowych korzysta z ochrony prawnej przysługującej sędziemu i prokuratorowi.
3) Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
Art. 44. Lekarzowi, który wykonuje czynności w ramach świadczeń pomocy doraźnej lub w przypadku, o którym mowa w art. 30, przysługuje ochrona prawna należna funkcjonariuszowi publicznemu.
4) Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej
Obowiązuje do 31 grudnia 2010 r.
Art. 24. Pielęgniarce, położnej, wykonującej zawód na podstawie umowy o pracę lub w przypadku, o którym mowa w art. 19, przysługuje ochrona prawna przewidziana dla funkcjonariusza publicznego.
5) Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej
Wchodzi w życie 1 stycznia 2012 r.
Art. 11 ust. 2. Pielęgniarka i położna podczas i w związku z wykonywaniem czynności polegających na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1-5 i art. 5 ust. 1 pkt 1-9, korzystają z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.)
6) Ustawa z dnia 15 czerwca 2007 r. o lekarzu sądowym
Art. 2 ust. 3. Lekarz sądowy przy wykonywaniu czynności związanych z wydawaniem zaświadczeń korzysta z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym.
7) Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym
Art. 5.
1. Osoba udzielająca pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz podejmująca medyczne czynności ratunkowe korzysta z ochrony przewidzianej w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) dla funkcjonariuszy publicznych.
2. Osoba, o której mowa w ust. 1, może poświęcić dobra osobiste innej osoby, inne niż życie lub zdrowie, a także dobra majątkowe w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.
Art. 6.
1. Osobie, która poniosła szkodę na mieniu powstałą w następstwie udzielania przez nią pierwszej pomocy, przysługuje roszczenie o naprawienie tej szkody od Skarbu Państwa reprezentowanego przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce powstania szkody.
2. Naprawienie szkody, o którym mowa w ust. 1, obejmuje szkodę rzeczywistą.
3. Naprawienie szkody, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje, jeżeli szkoda powstała wyłącznie z winy osoby, o której mowa w ust. 1, lub osoby trzeciej, za którą Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności.
4. W zakresie nieuregulowanym w ust. 1-3 do naprawienia szkody, o którym mowa w ust. 1, stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.).
8) Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
Art. 63.
1. Nauczyciel, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.).
2. Organ prowadzący szkołę i dyrektor szkoły są obowiązani z urzędu występować w obronie nauczyciela, gdy ustalone dla nauczyciela uprawnienia zostaną naruszone.
9) Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym
Art. 25.1. W związku z wykonywaniem mandatu radny korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
Art. 36 ust. 3 Sołtys korzysta z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym
10) Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej
Art. 104. Na zasadach określonych w odrębnych przepisach członkowie korpusu służby cywilnej korzystają z ochrony przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
11) Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji
Art. 66.
1. Policjant podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych korzysta z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
2. Z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych korzysta również policjant, który poza czasem służby działa na rzecz:
1) zapobieżenia zagrożeniu dla życia lub zdrowia ludzkiego;
2) przywrócenia bezpieczeństwa i porządku publicznego;
3) ujęcia sprawcy czynu zabronionego.
12) Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu
Art. 83. Funkcjonariusz w związku z wykonywaniem zadań służbowych korzysta z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
13) Ustawa z dnia 16 marca 2001 r. o Biurze Ochrony Rządu
Art. 60. Funkcjonariusz w związku z pełnieniem obowiązków służbowych korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
14) Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych
Art. 23. W związku z wykonywaniem czynności służbowych strażnik korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
15) Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia
Art. 42. Pracownik ochrony podczas wykonywania zadań ochrony obszarów, obiektów i urządzeń podlegających obowiązkowej ochronie korzysta z ochrony prawnej przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
16) Ustawa z dnia 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych
Art. 25.1. Członkowie kolegium oraz inspektorzy w zakresie wykonywanych czynności korzystają z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym.
17) Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej
Art. 41.1. Inspektorzy oraz inni pracownicy jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej w związku z wykonywaniem czynności kontrolnych korzystają z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
18) Ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
Art. 22.4. Kontrolerzy, w związku z wykonywaniem czynności kontrolnych, korzystają z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
19) Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym
Art. 79.1. Inspektorzy podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych korzystają z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych
20) Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym
Art. 63. Przy wykonywaniu czynności służbowych funkcjonariusz straży ochrony kolei korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
21) Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach
Art. 46.1. Pracownicy Służby Leśnej przy wykonywaniu czynności służbowych korzystają z ochrony prawnej, przewidzianej w przepisach prawa karnego dla funkcjonariuszy publicznych, a ponadto mają prawo do:
1) otrzymywania bezpłatnego umundurowania i oznak służbowych, z obowiązkiem ich noszenia w czasie pełnienia obowiązków służbowych;
2) bezpłatnego mieszkania, jeżeli stanowisko oraz charakter pracy związane są z koniecznością zamieszkania w miejscu jej wykonywania;
3) płatnego urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo sześciu miesięcy, jeżeli przepracowali w Lasach Państwowych w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres nie krótszy niż trzy lata;
4) (uchylony);
5) jednorazowej odprawy, przy przejściu na emeryturę lub rentę inwalidzką5), w wysokości trzykrotnego, a powyżej 20 lat pracy w Lasach Państwowych sześciokrotnego wynagrodzenia otrzymywanego za ostatni miesiąc zatrudnienia.
22) Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej
Art. 27. Z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych korzystają:
1) uprawnieni do prowadzenia czynności kontrolno-rozpoznawczych;
2) strażacy jednostek ochrony przeciwpożarowej i członkowie ochotniczych straży pożarnych biorący udział w działaniu ratowniczym lub wykonujący inne zadania związane z ochroną przeciwpożarową;
3) osoby fizyczne, które na podstawie art. 25 ust. 2 zostały zobowiązane do udziału w działaniu ratowniczym.
23) Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej
Art. 57. Strażak w związku z pełnieniem obowiązków służbowych korzysta z ochrony przewidzianej w kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
24) Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej
Art. 35.2. Osoby dokonujące czynności kontrolnych podlegają przy wykonywaniu swoich zadań szczególnej ochronie prawnej, przewidzianej w odrębnych przepisach dla funkcjonariuszy publicznych.
25) Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej
Art. 22. Pracownicy Inspekcji w związku z wykonywaniem czynności kontrolnych korzystają z ochrony przewidzianej w Kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych.
26) Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym
Art. 23a.9. Strażnicy Państwowej Straży Rybackiej przy wykonywaniu czynności służbowych korzystają z ochrony prawnej przewidzianej w przepisach Kodeksu karnego dla funkcjonariusza publicznego
27) Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie
Art. 39.11. Strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej przy wykonywaniu czynności służbowych korzystają z ochrony prawnej przewidzianej w przepisach Kodeksu karnego dla funkcjonariusza publicznego.
28) Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej
Art. 22. Pracownicy Inspekcji oraz osoby, o których mowa w art. 16, 18 i 20, w zakresie wykonywania czynności określonych w ustawie podlegają ochronie prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
29) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody
Art. 104 ust 2. Pracownicy Służby Parku Narodowego przy wykonywaniu czynności służbowych korzystają z ochrony prawnej przewidzianej w przepisach prawa karnego dla funkcjonariuszy publicznych.
30) Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin
Art. 93.2. Państwowi inspektorzy w związku z wykonywaniem czynności kontrolnych korzystają ze szczególnej ochrony prawnej przewidzianej w odrębnych przepisach dla funkcjonariuszy publicznych.
